STYMULACJA WZROKOWA DZIECI I NIEMOWLĄT

Wzrok to jeden z najważniejszych zmysłów, który umożliwia odbieranie obrazu otaczającego nas świata. Narządem wzroku jest oko, które jest „aparatem fotografującym” świat. Wzrokiem odbieramy aż 80% bodźców z otoczenia. Gdy patrzymy na jakiś obiekt, światło odbija się od niego i dostaje się do oka. Tu najpierw przechodzi przez rogówkę, a potem przez źrenicę i tęczówkę. Tęczówka działa jak przysłona aparatu fotograficznego, regulująca ilość dostającego się światła. Za nią znajduje się soczewka krystaliczna, która działa jak obiektyw aparatu – przepuszcza światło i skupia je w jednym miejscu. W oku tym miejscem jest siatkówka, która znajduje się w tylnej jego części. Siatkówka zawiera miliony maleńkich światłoczułych komórek nerwowych (nazywanymi czopkami i pręcikami), które m.in. wykrywają kolory i szczegóły (np. ruch), umożliwiając po prostu widzenie. Siatkówka przetwarza więc światło na impulsy elektryczne, które są przesyłane (za pośrednictwem nerwu wzrokowego) do mózgu, gdzie są przetworzone na obraz. Co dzieje się w sytuacji uszkodzenia wzroku i jak można klasyfikować dane uszkodzenia? Odpowiedź na to pytanie znalazłam podczas wielorakich szkoleń dla ortoptyków, terapeutów integracji sensorycznej, a także w podstawowej wesji w książce Małgorzaty Walkiewicz- Krutak pt. Funkcjonowanie wzrokowe małych dzieci słabowidzących. Autorka do zaburzeń występujących w rozwoju zdolności widzenia zalicza między innymi:

• oczpopląs,
• zaburzenia fiksacji,
• zaburzenia śledzenia i przenoszenia spojrzenia
• zaburzenia koordynacji ruchów gałek ocznych i innych funkcji kierowanych wzrokiem
• zzaburzenia akomodacji,
• obniżenie ostrości wzroku
• ubytki w polu widzenia
• zaburzenia widzenia barw
• zaburzenia w rozwoj funkcji optyczno-percepcyjnych

U dzieci z uszkodzeniem neurologicznym, a zwłaszcza z uszkodzeniem korowym płata potylicznego oraz płatów, w których przecinają się drogi wzrokowe często występuje bladoróżowy kolor nerwu wzrokowego, co świadczy o jego uszkodzeniu. Jakie mogą być przyczyny zaburzeń w funkcjonowaniu wzrokowym u małych dzieci? Otóż może ich być naprawdę sporo, do najczęstszych zaliczyć możemy: mózgowe uszkodzenie widzenia, retnopatię wcześniaczą, niedorozwój nerwu wzrokowego, zanik nerwu wzrokowego, zmiany pozapalne w gałkach ocznych. Zdarzają się sytuacje urodzeń dzieci bez gałek ocznych. A co za tym idzie, uszkodzenie widzenia staje się przyczyną opóźnień w rozwoju motorycznym już od pierwszych miesięcy życia dziecka. Maluch z dysfunkcją wzroku, który nie widzi lub widzi niewyraźnie twarz swoich rodziców, bliskich oraz zabawek przyciągających uwagę nie ma wystarczającej motywacji do podnoszenia głowy w pozycji na brzuszku, nie potrafi też skupić się na twarzy opiekuna, a co za tym idzie opóźnia się rozwój motoryczno- intelektualny. Opóźnienie w podnoszeniu głowy powoduje opóźnienie w rozwoju sprawności szyi i ramion, a w konsekwencji pełzanie i raczkowanie. Brak motywacji ze strony dziecka oraz dostaracznie maluchowi niewielkiej ilości bodźców wzrokowych może spowodować leżenie i brak spontanicznego przemieszczania się, gdyż dziecko nie widzi celu, do którego miałoby podążyć. Ważne, aby zapewnić dziecku odpowiednią ilość stymulacji sensorycznych, w tym wzrokowych, ponieważ ich brak może spowodować pojawienie się autostymulacji, które nasilają się, gdy bodźce wzrokowe mają utrudniony dostęp do mózgu. Dzieci z zaburzeniami w rozwoju widzenia ciągle rozwijają swoje funkcje wzrokowe, choć dzieje się to w wolniejszym tempie. Dlatego odpowiednio zaplanowana i prowadzona od pierwszych tygodni życia stymulacja wzroku powinna pobudzać i wspierać ten rozwój.

W jaki sposób rodzic może stymulować wzrok dziecka z uszkodzeniem neurologicznym, słabo widzącym?

Po pierwsze, należy sprawdzić początkowo u okulisty, a następnie w razie konieczności poprzez badanie potencjałów wzrokowych wywołanych – czy dziecko widzi i na ile rozumie to, co widzi? W zależności od diagnozy w warunkach domowych można stosować karty do stymulacji wzroku, początkowo czarno- białe, następnie wprowadzając kolory żółty i czerowny – najbardziej stymulujące ludzki mózg i w dalszej kolejności pozostałe kolory odpowiednio skontrastowane, małemu dziecku, także niemowlęciu prezentujemy duże przedmioty np. czerowny balonik i pomalutku rozszerzamy pole widzenia. Czasami jest to wieloletnia praca, na przyklad u dzieci z móżgowym porażeniem dziecięcym efekty nie są widoczne od razu, ale na pewno efekt się pojawi jeśli nie doszło do całkowitego zaniku nerwu wzrokowego. Poza tym, można stosować podświetlany sprzęt: tablice, misy, lampki, pamiętając o tym, że światło nie może być zbyt rażące i migotliwe, ponieważ takie może wywołać nieporządany efekt epliepsji bądź zbytnio pobudzić układ nerowy, wtedy też mogą pojawić się problemy ze snem. Warto udać się do ortoptysty i terapeuty integracji sensorycznej, który wdroży odpowiednią terapię pośrednio wpływającą na rozwój zmysłu widzenia. Na pewno, najważniejszą umiejętnością kształtującą się w pierwszych miesiącach życia jest skupienie wzroku na osobach i przedmiotach. Poniżej kilka przykładowych ćwiczeń do stymulacji percepcji wzrokowej:

1. Stymulacja z kartami A4 – wzory czarno-białe, czarno-żółte, czarno- czerwone o mocnych, intensywnych  barwach. Należy przesunąć kartę przed twarzą dziecka, obserwować reakcję oczu, pracowaćnad prawidłową fiksacją wzroku na karcie, a następnie delikatnie przesuwać ją w prawo i w lewo.
2. Śledzenie kartoników z wklejoną twarzą mamy, taty i innych cżłonków rodziny
3. Skupianie wzroku na dużej zabawce (początkowo czarno-białej, potem czerwonej)
4. Śledzenie spadającego dużego przedmiotu ze stolu
5. Zakrywanie i odkrywanie chustą zabawki
6. Obserwowanie swojego odbicia w lustrze
7. W pozycji na brzuszku przesuwanie po białym podłożu czerwonego przedmiotu umeiszzonego na sznureczku
8. Przesuwanie po białym kocu czarnego drewnianego klocka
9. Nachylanie się nad twarzą dziecka, aby dziecko mogło obserwować twarz dorosłego pod różnymi kątami
10. Wykorzystać latarkę do ćwiczeń na lokalizację źródła światła (oświetlanie przedmiotu i twarzy dorosłego tak aby dziecko mogło je zobaczyć)
11. Poznawanie przedmiotów dzięki użyciu tablicy podświetlanej i innych specjalistycznych podświetlanych sprzętów.