JAKA JEST ROLA SNU W ROZWOJU MÓZGU?

A ja wciąż swój bilet trzymam w dłoni i swoją walizkę głupich, ciepłych snów.           K. Lesing

Czym w ogóle jest SEN? –  encyklopedycznie sen to stan czynnościowy ośrodkowego układu nerwowego, cyklicznie pojawiający się i przemijający w rytmie dobowym, podczas którego następuje zniesienie świadomości i bezruch. Fizjologiczny sen charakteryzuje się pełną odwracalnością pod wpływem czynników zewnętrznych (w przeciwieństwie do śpiączki). Przeciwieństwem stanu snu jest stan czuwania. Granica pomiędzy tymi stanami jest płynna u zwierząt niższych. Długość snu u poszczególnych zwierząt znacznie się różni. U żyraf wynosi on 2 godziny na dobę, a na przykład u nietoperzy 20 godzin na dobę. U niektórych zwierząt (pingwiny, foki, delfiny, psy) półkule mózgowe śpią na zmianę. Objawia się to zamknięciem oka przez śpiącą półkulę. Foki śpią w ten sposób, żeby wynurzać się w celu zaczerpnięcia powietrza.

Zapotrzebowanie na sen u ludzi zależy od wieku, przy czym generalnie im młodsza jest osoba, tym więcej snu potrzebuje. U noworodka i małego dziecka sen jest podzielony na kilka części – u osoby dorosłej natomiast taki podział raczej nie występuje.Zapotrzebowanie na sen jest też cechą indywidualną, zależną od genów. Zwykle dorosłe osoby potrzebują około 6-8 godzin pełnego snu na dobę. Mózg nastolatków podlega jednak znaczniejszym zmianom i prawdopodobnie wymagają one przynajmniej 9 godzin snu na dobę, do efektywnego funkcjonowania

SEN

Dla rodziców sen ich dziecka jest niemal świętością. Wypoczęty maluch lepiej funkcjonuje, poza tym jego drzemka to jeden z nielicznych momentów w ciągu dnia, gdy rodzic ma parę chwil dla siebie. Ale sen dziecka jest ważny z jeszcze jednego powodu: to czas nie tylko intensywnej regeneracji, ale także niezwykle intensywnego rozwoju. Jak sen wpływa na rozwój mózgu dziecka?

Co dzieje się w mózgu dziecka w czasie snu?

1. Podczas snu mózg konsoliduje ślady pamięciowe*, czyli po prostu się uczy

To bardzo ważna informacja z punktu widzenia teorii uczenia się i zdobywania nowych umiejętności. Badacze z Uniwersytetu Maxa Plancka przeprowadzili doświadczenie, które potwierdziło tę tezę. W czasie eksperymentu niemowlęta zostały podzielone na dwie grupy:

• dzieci z pierwszej z nich po prezentacji materiału spały około dwóch godzin,
• dzieci z drugiej po badaniu spacerowały z rodzicami lub bawiły się, ale nie zasnęły.

Podczas pierwszej i powtórnej ekspozycji dzieci były podłączone do elektroencefalografu, który monitorował aktywność fal mózgowych. Badanie jednoznacznie pokazuje, że dzieci, które odbyły drzemkę, miały lepiej przyswojone i uporządkowane informacje. Ponadto w czasie snu maluchy wytworzyły kategorie do nowo poznanych przedmiotów (potrafiły nie tylko rozpoznać przedmioty, które widziały w czasie pierwszej ekspozycji, ale także przyporządkować podobne do nich obiekty).

Dlaczego tak się dzieje? Badanie elektroencefalografem wykazało, że za lepszą pamięć i umiejętność klasyfikacji obiektów odpowiada zwiększona częstotliwość impulsów, które noszą nazwę “wrzeciona snu”. Ta aktywność mózgu nasila się w drugiej fazie snu, NREM (non-rapid eye-movement). W tym czasie spada ciśnienie tętnicze, zwalnia oddech i tętno, obniża się temperatura ciała. Zaobserwowano, że dzieci, które mają wysoki poziom aktywności wrzeciona snu, mają też lepsze predyspozycje do organizowania wiedzy i uogólniania doświadczeń w czasie snu.

ZAPRASZAM DO WYSŁUCHANIA BARDZO INTERSUJĄCEGO WYKŁADU NA TEMAT SNU SŁAWOMIRA PRUSAKOWSKIEGO

2. W czasie snu mózg wydziela hormon wzrostu

Za wydzielanie hormonu wzrostu odpowiada przysadka mózgowa. Najwięcej tego hormonu wydziela się w trakcie głębokiego snu. Odpowiada on nie tylko za wzrastanie dziecka, ale także za procesy naprawcze, które zachodzą w organizmie. Jeśli maluszek nie wysypia się należycie, nie ma warunków do odpoczynku lub ma nieregularny tryb życia (zasypia o różnych porach, śpi za krótko, śpi w permanentnym hałasie), może to zaburzyć jego wzrost i rozwój.

3. Podczas snu mózg się regeneruje

W czasie snu układ nerwowy odbudowuje swoje zasoby zarówno fizycznie, jak i funkcjonalnie: porządkuje informacje zgromadzone w ciągu dnia, utrwala ślady pamięciowe (co ma bezpośredni związek z uczeniem się), odbudowuje neuroprzekaźniki, uwrażliwia receptory odpowiedzialne za odbieranie bodźców.

Umożliwienie dziecku efektywnego wypoczynku to warunek prawidłowego rozwoju maluszka. Choć drzemki w trakcie dnia są bardzo ważne, najistotniejsze znaczenie ma sen nocny. Wyniki badań opublikowane w “Journal of Pediatrics”** pokazują, że optymalną porą zasypiania dla małych dzieci jest godzina 20. Umożliwia to nie tylko efektywny wypoczynek, ale także chroni przed nadwagą i otyłością w wieku późniejszym. Grupę 1000 osób po raz pierwszy zbadano w wieku 4 lat, następnie badanie powtórzono, gdy mieli lat 15. Co się okazało?

• W grupie dzieci, które chodziły spać o godzinie 20, tylko 1 na 10 było otyłe.
• W grupie dzieci, które chodziły spać między 20 a 21, 16% było otyłe w wieku nastoletnim.
• W grupie dzieci, które chodziły spać po 21, aż 23% miało nadwagę.

Dlaczego tak się dzieje? Chroniczne niewyspanie może zaburzyć gospodarkę hormonalną: zmniejsza się ilość melatoniny w organizmie, zwiększa natomiast poziom kortyzolu, czyli hormonu stresu. Brak snu obniża także ogólną wydolność organizmu oraz przekłada się na pracę enzymów wątrobowych. Może pojawić się także problem z utrzymaniem odpowiedniego poziomu cukru we krwi i zwiększyć ryzyko otyłości.

Efektywny wypoczynek wpływa także na odporność organizmu. Już jedna nieprzespana noc może obniżyć poziom limfocytów i białek, które są odpowiedzialne za reakcję immunologiczną.

Podział snu

Sen dzieli się na dwie główne fazy:

1. Sen o wolnych ruchach gałek ocznych (skrót: NREM – non-rapid eye movement); inna nazwa: sen wolnofalowy. W fazie tej pojawiają się fale Δ aktywności elektrycznej mózgu.
2. Sen REM – jest to sen o szybkich ruchach gałek ocznych (skrót: REM, z ang. rapid eye movement; inna nazwa: sen paradoksalny). W tej fazie występują najczęściej marzenia senne. Następuje w niej całkowite rozluźnienie mięśni, dlatego śniący o ruchu człowiek nie porusza się.

Ze względu na udział fal wolnych sen podzielono na 4 stadia. Wszystkie poniższe wchodzą w skład fazy NREM:

• stadium 1, w którym świadomość bodźców docierających ze środowiska stopniowo maleje, w zapisie EEG pojawiają się wolne ruchy gałek ocznych, znikają fale alfa, a dominują fale o częstości 2–7 Hz o amplitudzie nie wyższej niż 75 μV
• stadium 2, charakteryzujące się niereagowaniem na bodźce oraz występowaniem wrzecion snu i zespołów K
• stadium 3, w którym podczas badania polisomnograficznego w badanym i ocenianym odcinku czasu 20–50% czasu zajmują fale o częstości 2 Hz lub wolniejsze o amplitudzie nie mniejszej niż 75 μV
• stadium 4, zawierające ponad 50% fal wolnych o amplitudzie powyżej 75 μV.

Sen zaczyna się fazą NREM, prawidłowo o czasie trwania 80-100 min, po której następuje faza snu REM trwająca ok. 15 min.

U osób dorosłych tego typu cykl powtarza się 4 lub 5 razy.

Wraz z długością snu:

• spada udział najgłębszego stadium snu wolnofalowego (o największej aktywności fal Δ)
• rośnie czas trwania fazy REM, która pod koniec nocy zazwyczaj trwa około 40 minut.

Obiektywnym wskaźnikiem bezsenności jest krótki czas (lub brak) najgłębszego stadium snu, wolnofalowego. Bezsenność często jest objawem nerwicy lub depresji.

W czasie snu zmienia się częstotliwość fal mózgowych. Zanikają szybsze rytmy beta i alfa, pojawiają się wolniejsze rytmy theta i delta.

Wykorzystanie niektórych rejonów mózgu jest znacznie większe podczas snu niż podczas czuwania.

Jak umożliwić dziecku efektywny wypoczynek?

Przede wszystkim zaufać dziecku i jego potrzebom. Nie ma nic złego w tuleniu, bujaniu, noszeniu czy usypianiu przy piersi. Choć wielu specjalistów przekonuje, że takie działania prowadzą do “wyrobienia złych nawyków” i że dzieci powinny zasypiać samodzielnie (no i oczywiście przesypiać całą noc, nie budząc się na jedzenie), to wszystko nie ma żadnych naukowych potwierdzeń. Wręcz przeciwnie. Nie brakuje badań, które potwierdzają, że spanie z rodzicami przekłada się na większy komfort i lepsze fizjologiczne funkcjonowanie niemowlęcia. Dzieci, które śpią w pobliżu rodziców, mają bardziej stabilną temperaturę ciała, regularny rytm serca i mniej długich przerw w oddychaniu w porównaniu do dzieci, które śpią same. Istnieją także przesłanki mówiące o tym, że dzieci do 3 roku życia wręcz powinny spać z rodzicami.

Wszelkie próby treningu wpływają negatywnie na jakość snu maluszka: mogą zwiększać ryzyko SIDS  i rozregulowują kształtujący się biorytm. Poza tym niemowlęta poddawane treningowi dużo więcej płaczą, co powoduje podwyższenie poziomu kortyzolu we krwi. Długotrwały płacz i ignorowanie rzeczywistych potrzeb dziecka może spowodować nieodwracalne zmiany w mózgu malucha, które w konsekwencji mogą zdeterminować jego funkcjonowanie w późniejszych latach.Warto zadbać o regularne drzemki w ciągu dnia – wypoczęty maluch lepiej funkcjonuje. Niezwykle ważne jest także wczesna pora zasypiania. Wieczorem dobrze jest pomóc dziecku się wyciszyć. Pod koniec dnia lepiej zrezygnować z bardzo stymulujących aktywności i nadmiaru bodźców (np. oglądania bajek). Dobrym pomysłem jest także wyniesienie z sypialni urządzeń elektronicznych (tabletów, smartfonów, laptopów). Krótki spacer, ciepła kąpiel, masaż, muzyka relaksacyjna, biały szum (dźwięk suszarki/odkurzacza), czuły dotyk, a nade wszystko pierś i bliskość mamy – to zdrowe i łagodne sposoby, które mogą pomóc dziecku w efektywnym wypoczynku.